ދުވަސްވަރަކީ ޔޫރަޕްގެ ގައުމުތަކުން އިރުމަތީ އެފްރިކާގެ ގައުމުތައް ފޯރިޔާއެކު އިސްތިއުމާރު ކުރަމުންދިޔަ ދުވަސްވަރެވެ. އަކަމުގެ ބިރުވެރިކަމުގެ ސަބަބުން އެދުވަސްވަރުގެ ބައެއް ރަސްކަލުން ދިޔައީ ކޮންމެވެސް ބާރުގަދަ އެއް އިސްތިއުމާރީ ބާރެއްގެ ހިމާޔަތް ހޯދަމުންނެވެ.

އެގޮތުން 1890 ވަނަ އަހަރު އިރުމަތީ އެފްރިކާގެ ގައުމެއްކަމަށްވާ ޒަންޒިބާގެ ރަސްކަމުގައި ހުންނެވި ސުލްތާން ހަމަދް ބިން ތުވައިނީ ވަނީ އިނގިރޭސި ރަސްކަމާ އެކު ހިމާޔަތުގެ އެއްބަސްވުމެއްގަ ސޮއިކޮށްފައެވެ. ސަބަބަކީ އޭރު ހުޅަނގު ޖަރުމަނުން ވެސް އެހިސާބުގައި އަތްގަދަ ކުރަން ފަށާފައިވާތީ އެވެ.

މިކަންވެގެން ދިޔައީ ޖަރުމަނުންގެ ނުރުހުން ސުލްތާން ތުވައިނީ އަށް ލިބުނު ކަމެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަނެއްކޮޅުން  ސުލްތާން ވެގެންދިޔައީ އިނގިރޭސީންނާ ވަރަށް ގާތް ފަރާތެއް ކަމުގައެވެ.

ދުނިޔޭގެ ތާރީޚުގައި އެންމެ ކުރު މުއްދަތެއް ހޭދަވި ހަނގުރާމަ ކަމަށްވާ ޒަންޒިބާ ހަނގުރާމަކުރަން މެދުވެރިވީ ކުއްލި ގޮތަކަށް ސުލްތާން ތުވައިނީ ނިޔާވުމުން، އޭނާގެ ދެބެންގެ ދެދަރި ކޮއްކޮ ކަމަށްވާ ސުލްތާން ޚާލިދު އިބްން ބަރްޣާޝް، އިނގިރޭސީންގެ ބަހެއް ނެތި ތަޚުތަށް އިސްކުރެވުމުންނެވެ. އަށާރަ ސަތޭކަ ނުވަދިހަ ވަނަ އަހަރު އިނގިރޭސީންނާއެކު ސޮއިކުރެވުނު އެއްބަސްވުމުގައިވާގޮތުން، ހިމާޔަތުގެ އެއްބަސްވުމުގެ މުއްދަތު ހަމަވަންދެން ޒަންޒިބާގެ ރަސްކަން ބަދަލު ކުރެވޭނީ އިނގިރޭސީންގެ ބަހެއް ލިބިގެންނެވެ.

މި އެއްބަސްވުމަށް ހުރުމަތްތެެރިކޮށް ހިތުމުގެ ގޮތުން އިނގިރޭސީންގެ ރުހުން ލިބިފައިވާ ހަމޫދް ބިން މުހައްމަދަށް ރަސްކަން ހަވާލުކުރުމަށް، އިނގިރޭސީން ސުލްތާން ޚާލިދަށް އެންގެވިއެވެ. އަދި ޖެހިގެން އައި ދުވަހުގެ 9 ޖެހުމުގެ ކުރިން ގަނޑުވަރުން ސުލްހަވެރިކަމާ އެކު ނުކުތުމަށް ދެކޮޅު ހަދައިފި ނަމަ، ގަނޑުވަރު ބިމާހަމަކޮށްލާނެ ކަމުގެ އިންޒާރު ވެސް ދިނެވެ.

މިއިން އެއްވެސް ކަމަކަށް ފަރުވާލެއްނެތި ސުލްތާން ޚާލިދު ދިޔައީ ހުޅަނގުު ޖަރުމަނުން އެހީވާނެއޭ ހިތަށް އަރުވައިގެން ހަނގުރާމައަށް ތައްޔާރުވަމުންނެވެ. ޖަރުމަނުން ސުލްތާން ޚާލިދަށް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ހަތިޔާރު ހަދިޔާ ކޮށްފައިވެއެވެ. ފަހުން އެނގުނު ގޮތުގައި ސުލްތާން ތުވައިނީ އަވަހާރަ ކޮށްލުމުގެ ފަހަތުގައިވެސް ވަނީ ސުލްތާން ޚާލިދެވެ.

މިހާރުގެ ޓެންޒޭނިޔާގެ ބައެއްކަމަށްވާ ޒަންޒިބާ އަކީ ޖަޒީރާ ރަށެކެވެ. އެހެން ކަމުން ހަނގުރާމަ ފެށުމަށް ހަމަޖެހިފައިވާ ދުވަހުގެ ކުރިން އިނގިރޭސި 5 މަނަވަރަކުން ޒަންޒިބާ ވަށާލި އެވެ.

ފަހުވަގުތު ސުލްތާން ޚާލިދު ހީކުރި ގޮތަށް، ހުޅަނގު ޖަރުމަނުގެ އެހީ ނުލިބުމުގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ އިނގިރޭސި މަނަވަރުތަކުން ފޮނުވާލި ހަމަލާތަކުން ކުޑަ ވަގުތު ކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި ސުލްތާން ހާލިދުގެ ހަމައެކަނި މަނވަރު އަޑިޔަށްގޮސް، ޖަރުމަނުން ހަދިޔާ ކޮށްފައިވާ ކެނޮންތައް ހަލާކުވެ، ގަނޑުވަރު ބިމާހަމަވުމެވެ.

އެހިސާބުން އިނގިރޭސިން ރަށުތެރެއަށް ވަދެގަނެ، ސުލްތާން ޚާލިދުގެ ދިދަ ބާލައި ގަނޑުވަރުގައި އިނގިރޭސި ދިދަ ނެގިއެވެ. އެއަށްފަހު ސުލްތާން ޚާލިދުގެ ސިފައިން އަމާންދިނުމުން ހަނގުރާމަ ނިމުނެވެ. އަދި އިނގިރޭސިން ބޭނުންވާ ގޮތަށް ސުލްތާން ހަމޫދު ބިން މުހައްމަދަށް ރަސްކަން ހަވާލު ކުރިއެވެ.

ބުނެވޭ ގޮތުގައި އިނގެރޭސިން ދިދަ ނެގި އިރު ގަޑި އަކީ ނުވަގަޑި ސާޅީހެވެ. ހަނގުރާމަފެށި ވަގުތަކީ ނުވަގަޑި ދޭއް ކަމުގައި ވުމުން މިހަނގުރާމައަށް ހިނގާފައިވަނީ 38 މިނެޓެވެ.

މި ހަނގުރާމާގައި އިނގިރޭސީންގެ ތެރެއިން އެކަކު ޒަޚަމްވި އިރު ސުލްތާން ޙާލިދުގެ ސިފައިންެގެ 100 އެއްހާ މީހުން މަރުވެ 300 އެއްހާ ސިފައިން ޒަޚަމްވިއެވެ.

ހަނގުރާމައަށްފަހު ސުލްތާން ޚާލިދުވަނީ ހުޅަނގު ޖަރުމަނުން ހިމާޔަތް ހޯދައިފައެވެ.

ނަމަވެސް ފުރަތަމަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި އިނގިރޭސިން ވަނީ އޭނާ ހައްޔަރުކޮށްފައެވެ.